Fawele w Rio

Fawele w Rio?

Ile prawdy, a ile kłamstwa jest w tym, co mówi się o brazylijskich fawelach? Tych niebezpiecznych miejscach, gdzie nikt nie rusza się bez broni, a turysta nie powinien się tam zapuszczać? Nie wszystko jest jak w filmie "Miasto Boga" i jak zwykle musimy uogólniać. Nie mówię, że to najbezpieczniejszy zakątek Rio, jasne, że nie, mówię jednak, że krąży mnóstwo plotek, okrywających fawele złą sławą.

Pochodzenie nazwy

Te dzielnice na obrzeżach, najczęściej otaczające wielkie miasta (choć niektóre znajdują się i wewnątrz) zyskały spopularyzowane w latach 20 portugalskie, oznaczające "dzielnicę ruder" miano "faweli", w związku z powstaniem pierwszych tego rodzaju osad na pagórkach, pokrytych rośliną zwaną "faveleira". Tego, co początkowo oznaczało "wzgórze faweli", dziś używa się jako synonimu rudery.

Gdzie "zaczyna się" fawela?

Żeby osiedle uznać za fawelę, musi ono spełniać określone wymagania, wykazywać pewne charakterystyczne cechy. Niektórzy taksówkarze, wożąc nas po mieście i przejeżdżając przez jedną z nich, podali nam następujące (być może coś mi umknęło, ale najbardziej zainteresowani mogą uzupełnić informacje, rzuciwszy okiem na jakąś stronę internetową):

1. Zespół "budynków" mieszkalnych musi liczyć ponad 50 domów.
2. Muszą to być domy "ubogie", przywodzące na myśl swego rodzaju wiejską atmosferę.
3. To tereny nieuporządkowane: nie ma tam ulic, ani numerów, więc nie ma też adresów pocztowych.
4. Usługi o charakterze społecznym, jak ośrodki zdrowia czy rzadka elektryczność, mają charakter fragmentaryczny, a w niektórych przypadkach nie ma do nich dostępu (cechy, które dziś wydają się mało realistyczne).

Jakkolwiek z daleka wyglądają na mieszkania bardzo prowizoryczne (z powodu brzydkich fasad, wilgoci), większość Cię zaskoczy, bo wewnątrz wyposażone są w liczne udogodnienia: pralki, telewizory plazmowe, internet... To bardzo zabawne, wejść na szczyt góry, spojrzeć w dół i zobaczyć na każdym daszku antenę satelitarną. Obecnie w niektórych z faweli znajdują się nawet kawiarenki internetowe i bary szybkiej obsługi.

Gdzie się znajdują?

Prawie każde z dużych brazylijskich miast ma swoje fawele, chociaż większość z nich skupia się po pierwsze w San Paulo (co nie dziwi, zważywszy na jego rozległość), a po drugie- w Rio de Janeiro. IPP (Miejski Zakład Urbanistyczny Pereira Passos) w 2009 oszacował liczbę faweli w Rio na 968. Wykazują znaczny wzrost liczebności populacji, więc od 2004 roku rozrosły się o ponad 200. To też nie dziwi, bo nie wszystkie są "siedliskami zbrodni"; to po prostu uboższe dzielnice, oferujące niższy standard życia.

W każdym mieście istnieją obrzeża, ale te być może wyróżnia przestępczość oraz własny, wewnętrzny kodeks wartości i hierarchia. W Argentynie np. istnieją takie same "dzielnice nędzy" jak w Brazyli, nazywane tam "willami".

Najbardziej znaną z brazylijskich faweli jest Favela da Rocinha, ponieważ pojawia się w różnych filmach (np. "Miasto Boga") i jest najludniejsza (70 000 mieszkańców).

Przestępczość i zagrożenia

Z reguły bandy przestępców i rzezimieszków oddalają się do tych, znajdujących się na granicy prawa, miejsc. Nie wybierają ich na teren swoich działań, trzeba jednak wziąć pod uwagę okoliczności, w jakich się znajdują: należy się spodziewać, że ktoś, kto wyrósł w atmosferze przemocy i zbrodni, będzie podążał właśnie ich drogą.

Mimo wszystko jest to uogólnienie obiegowej opinii na temat faweli. Oczywiście nie ma wątpliwości, że tkwi w niej ziarno prawdy, nie jest to jednak powszechne. Wielu pracowników hosteli, w których mieszkaliśmy i ludzi, z którymi rozmawialiśmy w mieście, żyje w fawelach, bo mieszkania są tam znacznie tańsze, niż w innych miejscach w Rio. Tytułem przykładu, średni miesięczny czynsz za mieszkanie dla trzech osób w Copacabana to koszt około 600 € na głowę; nie sposób zaprzeczyć, że to znaczny wydatek już w Hiszpanii, a w Rio różnica miedzy kosztami a poziomem życia sprawia, że 600 € nabiera jeszcze większej wartości..

Pojechaliśmy zobaczyć hostel na zboczach faweli. Chociaż niepołożony w centrum, był znacznie tańszy i bez wątpienia tak dobrze, a nawet lepiej urządzony, niż nasz. Mimo nieco odpychającego wejścia, wnętrze ze ślicznymi widokami na plażę przywodziło na myśl zupełnie inny budynek.

Fawele i turyści- rodzaje faweli w Rio

W Rio wyraźnie rozróżnić można dwa typy faweli: "spacyfikowane", nad którymi kontrolę przejęła policja i utworzony został komisariat, aby przeciwdziałać dalszym wybuchom przemocy; i "niespacyfikowane", gdzie turystom radzi się nie chodzić, bo to niebezpieczna strefa (szczególnie dla tych, którzy jej nie znają). Ściany wielu domów noszą ślady kul po starciach policji z handlarzami narkotyków.

Zależnie od Twojego zachowania i faweli, do których się wybierzesz, ludzie mogą zupełnie Cię ignorować albo przeciwnie, być bardzo mili. My byliśmy w dwóch fawelach. W Favela da Rocinha tego dnia, kiedy woził nas po mieście taksówkarz- rdzenny carioca. Był on jakby naszym przewodnikiem i zabrał nas do tej faweli, żebyśmy mogli zakosztować jej atmosfery, poznać historię. Poszliśmy na na obiad do świetnego miejsca, gdzie zamówiliśmy ryż z brokułami (którego nigdy wcześniej nie próbowałam) i mieliśmy widok na dużą część faweli.

Z drugiej strony, podczas jednej z wycieczek zorganizowanych, odwiedziliśmy Favela de Santa Marta- "spacyfikowaną" fawelę, dostosowaną dla turystów, gdzie miejscowi zawsze przyjmują Cię z uśmiechem. Nie zauważyliśmy ani śladu niepokoju.

Wycieczka po Santa Marta- faweli Michaela Jacksona

Od tego momentu opiszę nieco dokładniej wycieczkę do favela de Santa Marta. Ta fawela znajduje się między dzielnicami Laranjeiras i Botafogo, a konkretnie- na wzgórzu Dona Marta.

To miejsce znane dzięki nakręceniu w nim teledysku do piosenki "They Don’t Care About Us" Mickaela Jacksona w 1996, kiedy jeden z bosów kartelu musiał wyrazić zgodę na filmowanie. W faweli byli też Madonna, Alicia Keys, Beyoncé i nakręcono niektóre sceny "Szybkich i Wściekłych 5".

Obecnie społeczność jest pochłonięta akcją protestacyjną przeciw eksmisji części mieszkańców z wyższej części faweli. Władze twierdzą, że to dla ich bezpieczeństwa ludności, bo obfite deszcze mogą powodować osuwiska, prowadzące do prowizorycznych zabudowań.

Santa Marta to "spacyfikowana" fawela, gdzie stacjonuje pierwsza jednostka Miejskiej Policji Pacyfikacyjnej (UPP), a administracja zapewniają o usunięciu wszystkich punktów handlu narkotykami.

Niedawno wdrożony został rodzaj "windy", mającej ułatwić mieszkańcom przemieszczanie się, z uwagi na znaczną różnicę poziomów w obrębie faweli. Winda pełni jakby funkcję autobusu podmiejskiego, który zatrzymuje się w różnych domach.

Żeby dostać się do niej, najlepiej wynająć przewodnika za jakieś 100 reali od osoby (30€) z wliczonym śniadaniem w jednym z domów. Turystyka w wyraźnym stopniu oddziałuje na mieszkańców (jako że mają udział w części zysków z wycieczek), więc starają się opowiedzieć Ci o swoim życiu, a nawet pokazać swój dom; i tak możesz przekonać się, że wielu z nich korzysta z wi-fi, telewizorów LCD i kablówki, żeby oglądać transmisje meczów piłki nożnej z Europy.

Najbardziej nieprzyjemny jest temat "otwartej" kanalizacji, która z powodu gorąca i wilgoci wydziela niedający się nie odczuć zapach.

Żeby sfotografować się z kimś tutejszym, zwyczajowo daje mu się napiwek (jakieś 3 do 5 reali).

Fawela, którą się zajmujemy, pretenduje do miana przykładu dla innych, również z uwagi na różne programy walki z bezrobociem i resocjalizacji.

Każdy musi uważać, co robi; wg mnie korzystanie z usług przewodnika jest niezbędne, zważywszy na wiedzę na temat życia codziennego mieszkańców faweli, jaką się w ten sposób zyskuje. Najlepiej zapytać, a jeśli nie chcesz płacić za wycieczkę zorganizowaną, do niektórych faweli możliwy jest indywidualny dostęp, bez przewodnika, ale i bez ryzyka. Pytaj i korzystaj!