Polish speaking guide 23

ultura szlachecka 

Janusz Tazbir, historyk i badacz dziejów kultury staropolskiej, tak oto pisze w swojej książce pt. Kultura szlachecka w dawnej Polsce na temat fenomenu kultury szlacheckiej: „Wzajemne wpływy Wschodu i Zachodu zazębiały się u nas, nigdy jednak się na siebie nie nakładając. Orient oddziaływał bowiem na sztukę dekoracyjną, ubiory czy broń, Zachód na literaturę, budownictwo, w pewnym stopniu naukę. Żaden z tych dwóch wielkich systemów nie wywierał natomiast istotnego wpływu na kształt ustrojowy Polski”. Rzeczpospolita była bowiem jedynym na świecie państwem, w którym szlachta współrządziła z królem. 
„Położona geograficznie na styku dwóch kultur, wschodniej i zachodniej, azjatyckiej i europejskiej, szlachecka Rzeczpospolita traktowała obie je jako pewne propozycje cywilizacyjne. Powstała w ten sposób forma pośrednia, wynik symbiozy kulturalnej. Równocześnie w XVII w. kultura polska promieniuje na zewnątrz, i to w sposób o wiele silniejszy aniżeli w dobie renesansu. (…) Polski teatr był popularny na dworze moskiewskim, gdzie zresztą nasz język odgrywał w drugiej połowie XVII stulecia podobną rolę jak francuszczyzna w otoczeniu Marii Ludwiki na dworze polskim”.

Interrogative / relative possessive pronouns, such as:czyj, jaki, który inflect like adjectives.

Feminine nouns which end in a soft consonant -ść, -l, -ż, e.g.,miłość, waleczność, sól, młodzież inflect similarly to the noun wolność:

nom.:wolnośćgen.:wolnościdat.:wolnościacc.:wolnośćinst..:wolnościąloc.:wolności
Remember: the letter -ż is followed by the letter -y, not -i, e.g. młodzieży, not: *młodzieżi.

Singularia tantum 

In the Polish language there are some nouns that are only used in the singular form – the so called singularia tantum. They come in all the genders (masculine, feminine and neuter) and can be countable or uncountable, e.g.:woda, powietrze, srebro, mleko, mąka, ogrzewanie, bohaterstwo, wolność, miłość, równość, szlachta, magnateria, arystokracja, młodzież. 
They accept only singular forms of verbs, so it is incorrect to say: *młodzież są, *szlachta byli. It should be:młodzież jest, szlachta była, etc.

Czy mieszkańcy dworu szlacheckiego wychodzili na dwór? 

Oczywiście, że mieszkańcy dworów, jak również mieszkańcy zamków, pałaców i chłopskich chat wychodzili na dwór, czyli na zewnątrz budynku. Tak we współczesnej polszczyźnie określa się miejsce pod gołym niebem, ale nie w całej Polsce. Na przykład mieszkańcy Małopolski (czyli też Krakowa) wychodzą nie na dwór, lecz na pole, mimo że słowo to w polszczyźnie ogólnej oznacza miejsce uprawy – pole np.: ziemniaków czy truskawek. A zatem Małopolanie nie na dworze, lecz na polu podziwiają wschody i zachody słońca.
Szlachcic Sarmata mieszkał we dworze, czyli tak nazywanym majątku ziemskim, i do dworu wracał po licznych wojażach. W skład dworu wchodził zarówno budynek mieszkalny gospodarza, jak i zabudowania gospodarcze. W XVII w. dwór jako budynek mieszkalny został wyodrębniony z całego kompleksu budynków gospodarczych i był nazywany także dworkiem (pod warunkiem, że był to budynek mniej okazały). Dwory często sytuowane były na wzniesieniach i w otoczeniu starych drzew. Początkowo oprócz funkcji mieszkalnych pełniły one, podobnie jak zamki, także funkcje obronne.
Słowo „dwór” w odniesieniu do średniowiecznego systemu monarchicznego oznacza również siedzibę lub rodzinę i otoczenie władcy czy magnata, np. dwór królewski, książęcy, magnacki, francuski.

„O nich się mówi...”

Adam Nowak – kandydat na posła z ramienia partii Mocni Razem 
Nowa twarz lewicy i ulubieniec mediów. Młody, przystojny, elokwentny. Na każdy temat potrafi mówić dużo i gładko. Jedni cenią tę jego umiejętność, drudzy nazywają go „mistrzem lania wody”. Ostatnie sondaże wskazują, że popiera go 35% zwolenników partii Mocni Razem. 

Jerzy Michalak – kandydat na posła z ramienia partii Nowa Droga 
Radykał i ekscentryk, przez wielu komentatorów uważany za politycznego oszołoma. Na tę niepochlebną etykietkę zapracował sobie w poprzedniej kadencji, kiedy to kilkakrotnie wywołał w sejmie gorszące awantury. W swojej partii ma tyle samo zwolenników, co przeciwników. 

Beata Walicka – kandydatka na posłankę z ramienia partii Niezłomni
Partyjna lokomotywa wyborcza, numer 1 na liście warszawskiej. Walicka ma opinię twardej zawodniczki i przoduje w sondażach przedwyborczych. Uchodzi za osobę skuteczną i wpływową. Trudno do końca przewidzieć, jak potoczy się jej kariera. Z jednej strony Walicka ma szansę, by odnieść spektakularny sukces wyborczy, z drugiej jej popularność może zagrozić pozycji dotychczasowych partyjnych liderów.

Show czy biznes 

Sama sława to jeszcze za mało. Spróbowały więc sił w biznesie. Ich przepis na sukces? Odwaga plus szczęście do ludzi. Pięć celebrytek zdradza sekrety swoich firm.
Jeszcze kilkanaście lat temu biznesowe eksperymenty polskich gwiazd kończyły się najczęściej klapą. Splajtował choćby dom mody „Szu”, zbankrutowała firma odzieżowa „KK”. Najwięcej porażek zaliczyli znani ludzie, którzy próbowali zainwestować swe zyski z ekranu czy sceny w biznes restauracyjny. (...) Głośne fiasko bardzo intensywnie promowanej serii kosmetyków „Sza” na dobre podważyło tezę, że znane nazwisko może pomóc w biznesowym sukcesie.

Source: Zofia Fabianowska-Micyk „Show czy biznes” Sukces 07.08.2010

Meaning of prefixes 
Prefix verbs

We use prefixes to form words whose meanings differ from those of the basic verbs. Prefixes bring new categorical meaning to the entire group of verbs modified by them. In the examples below it can be observed that no matter what the meaning of the basic verb is in each case, several verbs created with the same prefix begin to share certain characteristics.

Warto mieć oczy szeroko otwarte

„Warto mieć oczy szeroko otwarte i nie poddawać się rutynie. Bo ona, choć potrzebna, zabija postęp. Trzeba o tym pamiętać. To jedyny sposób, żeby od czasu do czasu wyłamać się z rygorów przyzwyczajenia i zrobić krok naprzód.” Te słowa wypowiedział współcześnie żyjący wybitny polski astronom – Aleksander Wolszczan. Idea przesłania zawartego w jego słowach jest tak uniwersalna, że prawdopodobnie przyświeca każdemu wielkiemu odkrywcy.

Dwie koncepcje 

Z dzisiejszego punktu widzenia fakt, że Słońce stanowi centrum naszego układu planetarnego, a Ziemia obiega Słońce obracając się wokół własnej osi, jest bezsporny. Od czasów starożytnych po renesans w astronomii panowało jednak przekonanie, iż centrum wszechświata stanowi nieruchoma Ziemia. Po raz pierwszy myśl o centralnej pozycji Słońca zrodziła się w II w. p.n.e. w głowie greckiego uczonego Arystarcha. Idea ta – jako niezgodna z ówczesnym stanem wiedzy i nie dość uzasadniona naukowo – została jednak odrzucona i zapomniana aż do czasów Kopernika.

Difference between współczesny and ówczesny

współczesny means: contemporary, characteristic of our / present times, living in our era, etc. 
 Współczesna nauka przynosi wiele nowych odkryć. 

 ówczesny means: living or existing in the period in question. 
 Teoria Arystarcha była niezgodna z ówczesnym stanem wiedzy. 

Adverbs ówcześnie and współcześnie can be formed from the adjectives ówczesny and współczesny, e.g.  współcześnie żyjący astronom.

Use of the verb stanowić

Stanowić coś means być czymś (to be something). 
The following sentences are synonymous: 
 Oni stanowią (+acc.) zgodną parę = Oni są (+instr.) zgodną parą. 

It must be remembered that stanowić takes the accusative case, whereas być takes the instrumental. 

Stanowić coś used with an expression with the genitive means “to be a part of something”, e.g.,

 Słońce stanowi centrum Układu Słonecznego. = Słońce jest centrum Układu Słonecznego.

 Stanowisz część naszej rodziny. = Jesteś częścią naszej rodziny.

Przełom kopernikański

Przełom nastąpił w XVI w., gdy Kopernik w pracy „O obrotach sfer niebieskich” przedstawił teorię heliocentryczną i poparł ją solidnymi obliczeniami matematycznymi. Słynne dzieło trafiło wkrótce na nie mniej słynny „Indeks ksiąg zakazanych”, jednak proces udowadniania słuszności zaprezentowanej teorii był kontynuowany przez Galileusza i Keplera, a w XVII w. został przypieczętowany odkryciami Newtona. Aż trudno uwierzyć, że od momentu, kiedy po raz pierwszy pojawiła się koncepcja heliocentryczna do czasu, kiedy ostatecznie ją uznano, minęło blisko dwa tysiące lat.

Drugi pogrzeb Kopernika 

Mikołaj Kopernik, pochowany niegdyś bezimiennie, doczekał się w maju 2010 r. uroczystego pogrzebu w katedrze we Fromborku. „Był człowiekiem ogromnej wiedzy i wielkiego cierpienia […]. Dopiero po śmierci uznano jego wielkość w dążeniu do prawdy. ” – powiedziano podczas uroczystości. Następnego dnia włoska prasa relacjonowała: „Kopernik zrehabilitowany, Kościół urządził mu pochówek godny bohatera!" 
Pogrzeb był uroczysty, ale czy na pewno na miarę wielkości Kopernika?
„Władze państwowe pogrzeb jednego z największych uczonych w dziejach potraktowały jako wydarzenie lokalne. Dlatego [skala wydarzenia] była niewielka, choć pojawili się przedstawiciele kilku zagranicznych telewizji” – napisała polska dziennikarka.
– Gdyby Kopernik był Amerykaninem, to media by dziś Ziemię poruszyły… – westchnął fotograf obecny na pogrzebie.

Source: M.Rogozińska ”Drugi pogrzeb Kopernika” Rzeczpospolita 24.05.2010

Word formation – bez- 

Bez used as a preposition without and accompanied by the genitive means that somebody or something is lacking or missing, e.g.,
kawa bez cukru, dziecko bez rodziców 

Bez- can also be used as a prefix with an adjective or adverb, e.g.
bezsporne fakty, pochowany bezimiennie

Formal expressions with the genitive case 

Galeria zdjęć